Karaçaylar

Kendi dillerinde Karaçay,Karaçayalı ; Rusçada Karachayevtsi. Karaçayların çoğunluğu Bir kez daha Rusya federasyonuna bağlanmış olan Karaçay_Çerkes özerk vilayetine yerleştirilmişlerdir.

TARİH

Karaçaylar kuzey kafkasyanın türkçe konuşan topluluklarından biridir. Linguistik delillere bakılırsa bunlar Kıpçak(kuman/polovtsian)kabileler grubunun soyundandır. Yakinen ilgili oldukları balkarlar gibi Karaçaylarda muhtemelen kuvvetli bir Alan unsuru ihtiva etmektedir.Çünkü yerleştikleri bölge uzun yıllar Alanların işgali altında lklmıştır. Bu teori Megreli'nin bunları "Alanlar" diye adlandırmasıylada desteklenmektedir. Dillerinin ve kültürlerinin güneydeki (Alanların soyundan gelen ) Osetyalılarla benzerlikler arzetmeside bu bağlamda zikredilebilir. 17.yy. da bölgeye yapılan nogay göçü ve kırım tatarlarının gerçekleştirdiği temaslar Karaçayların islamı tanımalarına yardımcı olmuştur.Ancak mahalli rivayetler nihai noktada Karaçayların islamı kabul etmelerinde 18.yy.da yaşamış İshak efendi isminde Kabartaylı hocanın çok büyük etkisi olduğunu belirtmektedir. 16. Yy. Ortalarından beri terek nehri etrafında ve Komşu Kabardiyada çok büyük bir Rus varlığı bulunmakta idi. Fakat Karaçaylar 1828 yılına kadar rus idaresine tabi olmadılar.Rus yönetimi büyük bir tepki ile karşılandı ve 1870'lere kadar gerçekleşen sayısız ayaklanmalar nedeni ile bir ara ruslar karaçayları topluca tüekiyeye sürgün etmeyi bile düşündüler(bu dönemde gerçekleşen kırım tatarları ve çerkeslerin sürülüşüne benzer şekilde) Ancak böyle bir plan uygulamaya konulmadı ve Karaçaylar Kuzey kafkasyada kaldılar. 1918'de karaçayda çok kısa bir süre sovyet idaresi kuruldu fakat bu duruma 1920 baharına kadar bölgeyi elinde tutacak olan beyaz ordu tarafından derhal son verildi. 1920'de beyaz ordu'da Kızıl ordu tarafından bölgeden atıldı. 12 ocak 1922'de Karaçay _ Çerkes özerk vilayeti oluşturuldu.1926'da Karaçay özerk vilayeti ve Çerkes Milli bölgesi (bu da 1928'de özerk vilayet oldu)şeklinde iki kısma ayrıldı.Ağustos 1942'de Alman ordusu Karaçay özerk vilayetine girdi ve bölgeyi beş ay kadar elinde bulundurdu.Bölge ocak 1943'te almanlardan kurtarıldı. 8 mart 1944'te güya alman ordusuyla işbirliği yaptıkları gerekçesiyle Karaçay nüfusunun tamamı orta asya ve kazakistan'a sürüldü. (oysa Karaçaylardan binlerce kişi Alman işgali sırasında kızıl orduda görev yapmaktaydı.)Sürgün sırasında çok sayıda karaçaylı hayatını kaybetti ,eğitim ve kültür hayatları kesintiye uğradı. 13 yıl sonra 1957'de hakları iade edildi ilga edilen özerk vilayetleri yeniden kuruldu ve 1922/1926'da olduğu gibi Çerkes özerk vilayeti ile birleştirildi.


COĞRAFYA

Karaçay Çerkes özerk vilayeti Rusya federasyonuna bağlı Stavropol topraklarında bulunur. Dağlık ve ormanlık bir bölgedir. Nüfus genellikle Kuzeyde yoğunlaşmıştır.Güneydoğusunda Kabardino_Balkarya ve güneyinda Gürcistan bulunmaktadır. Yüzölçümü 14100 km2 Başkenti Çerkessk ortalama nüfus yoğunluğu km2 başına 27.2 olup dört şehri ve dokuz yerleşim bölgesi vardır.
Başlıca kaynakları :: çinko ve kurşun Sanayi :: Madencilik,kimya ve petrokimya endüstrisi,az sayıda makina üretimi,yapı malzemesi ve diğer hafif endüstriler Tarım::Hububat üretimi,şekerpancarı,ayçiçeği,meyve ve sebzeler,hayvancılık.(özellikle koyun yetiştiriciliği)


NÜFUS

En son sayımlar itibariyle :150 000
Bölgesel Dağılım : : Karaçay nüfusun % 83'ü Karaçay özerk vilayetinde , % 4'ü Rusyanın diğer bölgelerinde yaşamaktadır
Kent -Kırsal Dağılımı : Nüfusun % 15'I kentlerde , % 84.5'I kırsal kesimde yaşamaktadır
Etnik kompozisyon : % 29.7 karaçaylar - % 6.6 abazinler - % 3.2 nogaylar - % 9.4 çerkesler - % 45 ruslar,ukraynalılar - % 6.0 diğerleri
Okuma yazma oranı : % 99'un üzerinde


DİL

Milli dil Karaçay – Balkar'dır ve batı Türk dilleri grubundandır. Kıpçak ve Kıpçak polovtsian alt grubuna ait olarak sınıflandırılabilir. En yakın olduğu dil kumuk'tur. Bir nebzede Nogay diline benzemektedir. Karaçay Balkarın iki ana lehçesi vardır. Karaçayların "ç grubu" ve balkarların "ts grubu" modern edebi dilleri bu iki lehçenin birleşmesinden oluşmuştur. Kelime haznesi komşu kafkas ve İran dillerinin tesiri ile türkçeden farklıdır Arapça,farsça ve rusça epeyi kelime vardır. İdari ve resmi işlemlerde rusça kullanılmakta olup teoride karaçayca'da kullanılabilir. Karaçay Çerkes özerk vilayetinde karaçay – balkar dilinin yanısıra Kabardino – çerkes ,abazin ve nogay dillerinde de yayın yapılmaktadır.

EĞİTİM

Karaçay dili seçmeli ders olarak okutulmakta ve eğitim Rusça ile yapılmaktadır. Karaçayevsk'te bir pedagoji enstitüsü ,Çerkessk'de stavropol politeknik enstitüsünün bir şubesi bulunmaktadır. 1920'ye kadar arap harfleri - 1920 / 1924 arası değişikliğe uğramış arap alfabesi – 1924 / 1926 latin harfleri – 1926 / 1936 latin harfleri (ikinci alfabe) – 1936 /1961 kiril harfleri – 1961 / 1964 kiril harfleri (ikinci alfabe) – 1964 kiril harfleri (üçüncü alfabe) kullanılmıştır. Bu gün hala son alfabe kullanılmaktadır. Nüfusun % 99'u okuryazar olup her bin kişiden 325'i ilkokul – 346sı lise ve 32'si yüksekokul mezunudur.

  DİN

Karaçaylar sünni (hanefi)dirler Kuzey kafkasya din işlerine bağlıdırlar. Sürgün edilmelerinden sonra kapatılan camiler bu yeni dönemde büyük bir hızla açılmakta ve sayıları her geçen gün artmaktadır.