Çerkesler

Kendi dillerinde: Adige; ve Abadzeck, Besleney, Bjeduğ, Gaytukay, Yererukoy, Kemgoy, Keak, Nathuaç, şapsığ, Temirgoy gibi kabilevi isimler; Rusça'da: Çerkesi. Çerkezlerin çoğunluğu Karaçay-Çerkez özerk Vilayeti'nde yaşamaktadır.

TARİH

Çerkez kavramı, "Tatar" kavramı gibi, farklı zamanlarda farklı anlamlarda kullanıldığı için yanıltıcıdır. Çerkezler Adige (bkz. s. 184) grubuna aittirler ve Çerkez isminin Adige kabilevi isimlerinden biri otan Kerketi'den geldiği anlatılmaktadır. Eski Rus kroniklerinde (vekayinamelerinde) bu grubun tamamından Kasogi/Kosagi olarak bahsedilir; hemen hemen ayni dönernde (M.S. 10. yüzyıl) Araplar, Farslar ve Gürcüler arasında ise Kaşak olarak bilinirlerdi. 13. yüzyıldan itibaren Çerkez adı kullanılmaya başlandı. (Ancak başlangıçta sadece Adigeler için değil, daha çok güney Ukrayna halkı için kullanılırdı). Bu kavrarn Çerkez şeklinde, kuzey Kafkasya insanları (Abhazlar, Abazalar, Osetler vs.) için bir genel isirn olarak kabul edilmiş ve hala da Türkçe ve Batı Avrupa kaynaklarında bu anlamda kullanılmaktadır.
1926 Sovyet nüfus sayımında Kabardalar hariç bütün Adige halklari için "Çerkez" tabiri kullanılmıştı. daha sonra, belli bölgelerde yaşayan (özellikle Karaçay-Çerkez Özerk Vilayeti'nde) Adigeler için kullanılır oldu ve bugün hala bu manada kullanılmaktadır. Bu arada, "Adige" (yerli konuşma dilinde her zaman olduğu gibi) bu grup için genel etnik bir tabir haline geldi. 1926 ve 1959 yılları arasında çerkez nüfusunun görünürdeki düşüşü sayida gerçek azalmadan ziyade tabirlerin manalarının yeniden belirlenmesinden kaynaklanmaktadır.
(Çerkezlerin tarihi için Adige kısmına bakınız.) Karaçay-Çerkez özerk Vilayeti Ocak 1922'de Rusya Federasyonu'na baglı Stavropol topraklarında (kray) o1uşturu1muştur; idari merkezi (şimdi Çerkesk olarak bilinen) Batalpaşinsk'tir. Nisan 1926'da iki bölge birbirinden ayrı1mış (ayni yılın Ocak ayında yapılan nüfus sayımında zaten ayrı ayrı zikredilmişlerdi) ve Karaçay özerk Vilayeti ile 1928'de özerk vilayete dönüşecek olan çerkez Ulusal BöIgesi meydana getirilmiştir. Savaş yıllarında Karaçay özerk Vilayeti ilga edildi ve 1957'de tekrar kuruIduğunda yine çerkez Vilayeti'yle birleştirilerek Karaçay-Çerkez özerk Vilayet'i.oluşturuldu ve Çerkessk'de idari merkezi oldu.
27 Temmuz 1922'de Adige-Çerkez özerk Vilayeti kuruldu; Agustos 1928'de Adige özerk Vilayeti oldu. Daha önce çerkez olarak bilinen yerli halk şimdi "Adige" olarak bilinmektedir, (bkz. Adigeler)

NÜFUS ve DAĞILIMI

Çerkes Nüfus artışı :
1926 1959 1970 1979
Çerkez+Adige
65.270 30.453 39.785 46.470
Ana dili Çerkeslerin Bölgesel dağılımı:
Çerkez/Karaçay-Çerkez 34.430 - (74.1%) (tahmini)
Ayrıca Rusyanın (Çerkes özerk vileyeti Adigey vb. bölgeler hariç) diğer yerlerinde de % 4.5 oranında bir çerkes nüfus olduğu tahmin edilmektedir. Rusya Federasyonu'nda Çerkezlerin kent-kırsaI kesim dağılımı : Çerkez +Adige
Kent (18.8%)
Kırsalkesim (81.2%)

DİL

Milli dil çerkezcedir Kabardiyan diliyle birlikte bir edebi dil oluşturduğu kabul edilir ve buna "Kabardino-Çerkez" olarak atıfta bulunulur. Kuzey-Batı Kafkas dilleri grubuna ve Abhazca-Adige alt grubuna aittir Adige diline oldukça yakındır ve her iki dil (Kabardino-Çerkez ve Adige) de kendi konuşanlarınca Adyga-bze şeklinde ifade edilir. Kabardino-Çerkez dilinde dört ana lehçe grubu vardır: Büyük Kabardiya, Mozdok bölgesi, Besleneyler (şu anda Çerkez halkının çogunluğunu oluşturan grup; yani Karaçay-Çerkez özerk Vilayeti'nde yaşayanlar) ve Kuban bölgesi. Aralarındaki farklar genellikle fonetik ve rnorfolojiktir. Kelime haznesinde önemli sayıda Türkçe, Farsça ve Arapça (özellikle din alanında) kelimelerin yanısıra bir hayli de Rusça kelime bulunmaktadır. İdari, adli ve diger resmi işlemlerde genellikle Rusça kullanılır, ancak teoride, gerekirse Çerkezce de kullanılabilir. Öğretim dili olarak Çerkezce tümüyle kullanılmamakta, yalnizca öğretirn dilinin Rusça oldugu okullarda 1-10 sınıflarda seçmeli ders olarak okutulmaktadır. Hem Kabardino_Balkar cumhuriyetinde , hemde Karaçay Çerkes'te Kabardino-Çerkez dilinde radyo Tv,gazete ve süreli yayınlar mevcuttur yalnız bunlardan bilimsel,teknik ve okul kitabı niteliğinde değildir.
Ana dili Çerkes'çe olanların yüzdesi : Çerkez+Adige
Kentlerde %75.3 -- Kırsal kesimde 96.5
Rusçayı iyi bilen Çerkeslerin yüzdesi :
Ana dil olarak %5.9. , ikinci dil olarak % 69.6

DİN

Çerkesler de Hanefi ekolüne mensup sünni müslümanlardır ve Kuzey Kafkasya-Dağıstan din işleri idaresine bağlıdırlar.
Çoğunluğu Türkiyede olmak üzere yakındoğuda sayıları tam bilinmemekle birlikte Kafkasyadakinden bir kaç katı Çerkes vardır